آثار و برکات نماز چیست؟
نماز در ابعاد مختلف دنیوی ، اخروی ، روحی ، جسمی ، فردی ، اجتماعی ، سیاسی ، تربیتی ، اخلاقی ، فرهنگی و ... دارای آثار و برکات متعددی می باشد که بیان تفصیلی هر یک از این موارد در این نوشتار نمی گنجد .
اما بطور اجمال برکات نماز در هر یک از این ابعاد از قرار ذیل می باشد :
الف - آثار و برکات اخروی نماز
روایات متعددی در خصوص برکات اخروی نماز ذکر گردیده از جمله در روایتی پیامبر خدا ( صل الله علیه و آله ) آثار اخروی نماز را چنین برشمرده است : « نماز ... موجب اجابت اعمال دعا وپذیرش اعمال ومیانجی میان نمازگزار و فرشته مرگ ، چراغ روشن کننده قبر ، بستری زیر پهلو های میت پاسخی برای پرسشهای نکیر ومنکر ، همدم در شادی وگرفتاری و باران رحمتی بر گور است تا روز رستاخیز ،نماز توشه مؤمنان در سفر دنیا به آخرت است ،نماز گزار را نزد فرشته مرگ شفاعت می کند ، سبب گذشتن وعبور کردن از پل صراط است ، کلیدی برای بهشت ومهریه حوریان بهشتی است. » (جامع الأخبار، ص 72) (1) 

خداوند متعال علاوه بر اینکه برای خواندن خود نماز اجر و ثواب قرار داده برای تک تک اجزای نماز نیز ثواب و پاداش اخروی ویژه ای قرار داده که از ذکر آن ها صرف نظر می نمائیم .
ب – برکات جسمی نماز
اخیرا بعضى از دانشمندان براى تقویت عضلات تمرین هایى معین کرده اند که برخى از آنها شبیه به حرکات نماز است .
دکتر« دیاب » و دکتر« قرقوز» درباره فواید طبى سجود چنین مى گویند:
پایین آمدن سر به هنگام سجود منجر به احتقان خون در رگهاى خونى مغز مى شود و هنگامى که سر به صورت ناگهانى به طرف بالا مى رود، فشار داخل رگها کاهش مى یابد و این حرکت در هر رکعت نماز شش بار در خلال رکوع و سجود تکرار مى شود، یعنى 102 بار در شبانه روز و این در حالى است که انسان فقط نمازهاى واجب را به جا آورد.
ولى اگر علاوه بر نمازهاى واجب ، نمازهاى مستحب نوافل را نیز به جا آورد، این رقم به 216 بار در شبانه روز و 6480 بار در ماه بالغ مى شود که در هر حرکتى رگهاى خونى منقبض و منبسط شده و بر نرمى و قدرت جداره و عضلات آن افزوده مى شود.
البته نباید آرامش روحى و صفاى ذهنى حاصل از نماز را نادیده گرفت . تکرار این حالات چند بار در روز موجب مى شود مغز به شکل مطلوبتر و بهترى به فعالیت خود ادامه داده و به تفکر به نحو احسن صورت پذیرد.
دو پزشک سابق الذکر در جایى دیگر مى گویند:
درحقیقت نماز هم عبادت است و هم ورزش بدنى و روحى ... و مى توان ادعا کرد که قرآن در تطبیق ورزش هاى سبک که امروزه به ورزش هاى سوئدى معروفند، پیشتاز بوده است .
آنچه ورزش نماز را از سایر ورزش ها ممتاز مى نماید، توزیع مناسب آن در طول شبانه روز است. دانشمندان نیز ثابت کرده اند که بهترین نوع ورزش ، ورزشى است که تکرار شود و در طول روز توزیع گردد و خسته کننده نباشد و انجام آن براى هر کس امکان پذیر باشد، که تمام این ویژگى ها در حرکات نماز فراهم است ...
فواید ورزشى حاصله از نماز را مى توان به شرح زیر خلاصه نمود: در هر رکعت . با علم به اینکه ، نمازهاى یومیه 17 رکعت بوده و نوافل نیز به آن اضافه مى گردد.
- نشاط بخشیدن به کار قلب و دستگاههاى گردش خون .
- بهبود فعالیتهاى مغزى به دلیل کمک به تغذیه بهتر آن .
- تقویت جداره شریانهاى مغزى و حفظ حالت ارتجاعى آنها که در نتیجه آن ، در مقابل پاره شدن و خونریزى مقاوم خواهند شد.
- آماده کردن بدن براى مقابله با پیشامد حالت هاى ناگهانى که ممکن است بسیارى از مردم دچار آن شوند؛ مثل سرگیجه و سیاهى رفتن چشم و بیهوشى هاى زود گذر.( گودرز نجفی ، راز نیایش ( فوائد طبی و درمانی نماز ) ، شرکت چاپ و نشر بین الملل ، پائیز 86 ش ، سوم ، ص 82)
شاید به خاطر وجود همین فوائد جسمی نماز است که افراد مقید به احکام مذهبى و نماز خوان ، طول عمر بیشترى نسبت به سایر افراد بویژه افراد لاابالى و بى بند و بار و کسانى که پایبند مذهب نیستند، دارند .
ج – برکات سیاسی نماز
نمازی که در دین ما به آن و به جماعت آن و به پر کردن مساجد در آن تاکید شده و نماز های جمعه و نماز های سالانه ی جماعت مثل نماز اعیاد مختلف ، تاثیر شگرفی در زندگی سیاسی مسلمانان ایفا می نماید که بطور خلاصه می توان این آثار را در چند عنوان کلی جمع بندی نمود .
الف - تمرین برای تشخیص و اطاعت از رهبری صالح
برای امام جماعت شرایطی گفته شده که مامومین در صورت وجود آن شرایط می تواند به وی اقتدا کند و بعد از اطمینان به انتخاب صحیح از وی تبعیت می کند .
مشکل امروز مسلمانان آن است که نماز مى خوانند ولى رهبرانشان افراد ترسو و وابسته و دست نشانده و بدون ملاک هاى الهى اند. با زبان از خداوند راه مستقیم مى خواهند، ولى در عمل بیراهه مى روند.
در روایات مى خوانیم : در حدیث از امام باقر ـ علیه السّلام ـ است: « کُلُّ مَنْ دَانَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِعِبَادَةٍ یُجْهِدُ فِیهَا نَفْسَهُ وَ لَا إِمَامَ لَهُ مِنَ اللَّهِ فَسَعْیُهُ غَیْرُ مَقْبُول»( الکافی ج : 1 ص : 183) ؛ « هر کسی که به خدا ایمان دارد و عبادت های طاقت فرسا هم انجام می دهد ولی امام لایقی از طرف خدا ندارد، تلاشش بی فایده است.»
ب - نماز موجب بر قراری وحدت سیاسی
در صورتی که مسئولین و دست اندکاران جامعه از نمازگزاران واقعی باشند و در مساجد حضور پیدا کنند ، زمینه برای پیدایش و گسترش روابط گفتمانی سیاسی با مردم نمازگزار ( و یا شاید دیگر افراد ) ایجاد می شود . این امر خود باعث ایجاد و افزایش تفاهم سیاسی و اعتماد متقابل نسبت به قضاوت ، اجرا ، تخصص و دانش طرفین می شود ؛ بگونه ای که مسئولین و مردم از امکانات ، مضیقه ها و قابلیت ها طرفین مطلع شده و زمینه پذیرش انتقادات سازنده بین مسئولین و مردم را نیز فراهم می نماید .( علیرضا وحدت پناه ، نماز و جامعه شناسی ، ستاد اقامه نماز و احیای زکات ، بهار 84، دوم ، ص 162)
ج - نفى طاغوت و ایستاگى در مقابل ستم‏
انسانى که فقط خداوند را عبادت نماید در مقابل او سر تعظیم و تسلیم فرود آورد، هر چه غیر خداوند است، براى او حقیر و کوچک مى‏شود و کسى نمى‏تواند با ظلم و ستم بر او چیره شود. و در مقابل گردنکشان و ظالمان سر تسلیم فرود نمى‏آورد و با طاغوت کنار نمى‏آید. خداوند این مسئله را یکى از اهداف بعثت پیامبر(ص) دانسته است: «و در میان هر امتى، پیامبرى را مبعوث کردیم تا خداوند را عبادت نمایید و از طاغوت (هر چه در مقابل خدا است) پرهیز کنید.» (نحل (16)، آیه 36)
د – برکات فردی نماز
به عنوان نمونه اوقات پنج‌گانه نماز در طول روز ، زندگی بشر را به نوعی بخش‌بخش و در عین حال طبقه‌بندی می‌کند. مسلمانان در صدر اسلام،به‌کمک اوقات شرعی،روز خود را تقسیم‌بندی و برنامه‌ریزی می‌کردند.شاید آن‌وقت مسلمانان ارزش این برنامه‌ریزی واوقات را نمی‌دانستند،اما امروزه همه می‌دانند که این طبقه‌بندی اوقات چقدر می‌تواند در صرفه‌جوئی وقت کمک کند.
آداب و احکام ظریف نماز موجب می شود ، ناخودآگاه در طولانی‌مدت پذیرش انضباط و برنامه‌ریزی را در زندگی آسان و روح نظم را در انسان تقویت شود .
شهید مطهری(ره) می‌گوید: «عبادت که می‌خواهی بکنی یک وقت مشخصی دارد و دقیقه‌اش هم حساب می‌شود... انضباط و وقت را باید بشناسی و جز در وقت خودش در وقت دیگر نباید نماز بخوانی.»
لذا می بینیم کسانی مانند امام خمینی (قدس سره ) که در این مکتب رشد پیدا کرده اند از منظم ترین افراد جامعه بوده و با مطابقت دادن خود با همین نظم الهی توانسته اند به تمامی کارهای مهم تحصیلی و شغلی خود رسیدگی نموده و به بالاترین درجات علمی و شغلی نیز نائل گردند .
آری! نماز، یک برنامه ی منظمی است که روح انضباط را در انسان، تقویت می کند، و اوقات آن بر اساس حرکت منظم خورشید، و سفیده ی سحر قرار گرفته و شرائط و اجزاء آن همچون مهره های تسبیح است که نماز و ارتباط با خدا، نخ آن مهره ها است، به این ترتیب روح سست و سهل انگار و یا سرکش انسان از کلاس نماز، تعدیل و تنظیم می شود و از کندروی و تندروی، محفوظ می ماند. (درس نظم و انضباط از مکتب نماز ، نویسنده: محمد محمدی اشتهاردی)
هـ - برکات اجتماعی نماز
از آنجا که اصل در خواندن نماز آن است که به جماعت اقامه گردد لذا آثار و برکات اجتماعی نیز بر همین امر مترتب می شود از جمله :
الف - نماز عامل برقراری وحدت اجتماعی
نماز باعث بروز همکاری اجتماعی بین نمازگزاران می شود ؛ اگر این همکاری بین مردم بصورت مبادله متقارن گرم (یاری و بیمه اجتماعی ) در شئونات مختلف زندگی اجتماعی باشد و این همکاری ها افزایش یابد ، زمینه برای انجام کارهای خیر که جنبه عمومی دارد و همچنین ، تعهدات اجتماعی نمازگزاران نسبت به جامعه و افراد آن افزایش می یابد . افزایش و گسترش همکاری های اجتماعی باعث ایجاد زمینه لازم برای افزایش مودت اجتماعی و موجب بروز مانعی عمده در مقابل نابرابری های اجتماعی می شود . نماز باعث ایجاد گسترش حمایت اجتماعی بین نمازگزاران با یکدیگر و با مردم دیگر می شود . این حمایت تنها در بعد مادی همجون کمک مالی به نیازمندان خلاصه نمی شود ؛ بلکه در ابعاد مختلف عاطفی ، معرفتی ، منزلتی و ... بوده و هر چه این ابعاد گسترش بیشتری پیدا نمایند ، میزان استثمار و بهره کشی ، یاس و خودکشی ، محرومیت اجتماعی و انفعال اجتماعی در جامعه کمتر می شود.( علیرضا وحدت پناه ، نماز و جامعه شناسی ، ستاد اقامه نماز و احیای زکات ، بهار 84، دوم ، ص 164)
ب - نماز عامل جامعه پذیری افراد
نماز بصورت مستقیم و غیر مستقیم در جریان جامعه پذیری افراد تاثیر می گذارد . تاثیر مستقیم نماز در جامعه پذیری بدین صورت است که نمازگزاران با پذیرش و درونی ساختن ارزش های موجود در نماز ، رفتاری مطابق با انتظارات جامعه اسلامی از خود بروز می دهند . تاثیر غیر مستقیم نماز در جامعه پذیری بستگی به میزان تاثیر نماز و دین در سایز نهادها و نظام های اجتماعی در جامعه دارد . با توجه به تاثیر فراوان نماز و دین در نهادها و نظام های اجتماعی در جامعه اسلامی می توان بیان نمود که نماز تاثیری بنیادی در نهادها و نظام های اجتماعی جامعه داشته وبه همین میزان ، نماز تاثیر غیر مستقیم فراوانی بر جامعه پذیری افراد دارد .( همان ، ص 53)
و – برکات روحی و روانی نماز
خوشبختانه با گذشت زمان و پیشرفت علوم هر روزه بعد جدیدی از تاثیر نماز بر زندگی انسان روشن می گردد .
یکی از ابعاد نماز که امروزه مورد توجه دانشمندان اسلامی و غیر اسلامی قرار گرفته , تاثیرات مسائل معنوی از جمله نماز , دعا و راز و نیایش با خداوند متعال بر روح و روان انسان می باشد که اعترافات این دانشمندان در این باره بسیار جالب و قابل تامل می باشد .
در اینجا به دلیل اختصار تنها به گوشه ای از آثار نماز بر روح و روان انسان اشاره نموده و برای کسب اطلاعات بیشتر , شما را به مطالعه کتاب های مفصلی که در این زمینه به نگارش در آمده دعوت می نمائیم .
1- آرامش بخشى نماز
اضطراب بیماری شایع قرن اتم و کهکشان است ، پیشرفت سریع و پیچیده تمدن و در عین حال بی توجهی به ارزش های مذهبی و خانوادگی هر روز بیش از پیش برای افراد و اجتماع اضطراب های جدید بوجود می آورد بگونه ای که هر روز آمار بیمارى هاى روانى ، و مصرف قرص اعصاب و در نتیجه آمار خودکشی و دیوانگی بیشتر می شود .
با اینکه دلایل علمی مختلفی از دیدگاههای مختلف بعنوان دلایل بروز اضطراب و تشدید آن ارائه شده است اما همچنان دور شدن از ایمان مذهبی بعنوان یک عامل عمیق در بروز اضطراب نقش غیر قابل انکاری دارد (ترجمه فارسی سیناپس کاپلان ـ سادوک ـ ج دوم ـ صفحه 473) و به این ترتیب نقش پیشگیری کننده و حتی درمانگر مذهب در مورد اضطراب قابل بررسی است .
بهترین راه حل برای رفع این مشکل فراگیر, چیزی جز یاد خدا و ایمان و اُنس با نماز نیست کما اینکه که خداوند متعال تصریح نموده : « أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب‏ »( رعد(13)، آیه 28) ؛ «همانا با یاد خداوند دل‏ها آرامش مى‏یابد»
امروزه بسیارى از دانشمندان علوم روانى و روان پزشکان نیز، به این نکته پى برده‏اند که دعا و بر پا داشتن نماز و اعتقاد محکم به خداوند و دین، نگرانى، تشویش، یأس و ترس را - که موجب بسیارى از بیمارى‏هاى روحى است - بر طرف مى‏سازد.
« دیل کارندگی » روان شناس مشهور غرب می نویسد: « در آمریکا، یه طور متوسط در هر 35 دقیقه یک نفر خودکشی می کند و در هر دو دقیقه یک نفر دیوانه می شود. اگر این مردم از تسکین خاطر و آرامش – که دین و عبادت به آدمی می بخشد- نصیبی داشتند، ممکن بود، از اغلب این خودکشی ها و بسیاری از دیوانگی جلوگیری شود. »( مجتبی کلباسی ، یکصد پرسش و پاسخ درباره نماز ، ستاد اقامه نماز ، پائیز 80 ش ، چاپ اول ، ج 1 ، ص 87)
2- تقویت روحیه‏ در زمان بروز مشکلات
نماز در تقویت روحیه انسان به هنگام بروز مشکلات و گرفتاری ها نقش بسیاری دارد , چه عملى بهتر از نماز و پیوند با خدایى که فرمانش در تمام جهان هستى نافذ است و همه چیز در برابر اراده او سهل و آسان است
3- ایجاد امید
ایمان به خدا و راز و نیاز با او به انسان امید و توان می دهد، احساس می کند به پناهگاه مطمئن و باقدرتی متکی است و بدین دلیل، احساس امید و توانمندی می کند و اگر این ارتباط با آن منبع عظمت و رحمت قطع باشد، احساس دل تنگی و نگرانی در او ایجاد می شود و به بیماریهای روانی گرفتار می آید.
روانشناسان و روانکاوان بزرگی همچون یونگ، اریک فروم، ویلیام جیمز و دیگران به این حقیقت اشاره کرده اند و ایمان به خدا را اساس و پایه پیشگیری و معالجه بیماری روانی می دانند.
«دیل کارنگی» می نویسد: «هنگامی که کارهای سنگین، قوای ما را از بین می برد و اندوه ها هر نوع اراده ای را از ما سلب می کند و بیشتر اوقات، که درهای امید به روی ما بسته می شود، به سوی خدا روی می آوریم. ولی اصلا چرا بگذاریم روح یأس و ناامیدی بر ما چیره شود؟ چرا همه روزه به وسیله خواندن نماز و دعا و بجای آوردن حمد و ثنای خداوند، قوای خود را تجدید نکنیم؟»
حضرت علی(ع) می فرماید: «پروردگارا، تو از هر مونسی برای دوستانت مونس تری و از همه آن ها برای کسانی که به تو اعتماد کنند، برای کارگزاری آماده تری... اگر تنهایی سبب وحشت آنان گردد یاد تو مونس آنهاست و اگر سختیها بر آنان فرو ریزند به تو پناه می برند.»( نهج البلاغه، ترجمه جعفر شهیدی، خطبه 225)
------
پی نوشت :
1- توجه به این نکته لازم است که این ثواب ها برای نمازی است که شرایط صحت و قبولی در آن رعایت شده باشد و الا همانگونه که در دیگر روایات نیز تصریح شده هر نمازی نمی تواند انسان را به کمال و ثواب های اخروی نائل گرداند .